Hevige emoties risicofactor voor (fatale) hart- en vaatziekten

‘De schrik slaat je om het hart’. ‘Een gebroken hart hebben’. ‘Het was bloedstollend spannend’...

Er zijn veel uitdrukkingen die gaan over de relatie tussen een hevige emotie en het hart. En dat is niet voor niks. Want angst kan werkelijk een dodelijk effect op het hart hebben, net als hevig verdriet, grote woede, plotselinge schrik en stevige ergernis…!

Gevaarlijke emoties

Bij ingrijpende gebeurtenissen als oorlogen, aardbevingen, scheidingen of spannende voetbalfinales zijn er altijd meer mensen die bezwijken aan een hartaanval, beroerte of hartstilstand. Ze lijken uit het niets te komen, maar zo is het meestal niet. In vrijwel alle gevallen gaat er een jarenlang proces van aderverkalking aan vooraf. Op een dag is een plotseling stressmoment - boosheid, angst, ergernis, acuut verdriet, hevige schrik, frustratie, woede - genoeg om de slagaderen, en daarmee de bloedstroom naar hart en hersenen, even helemaal af te sluiten. Een sterke negatieve emotie kan dus de katalysator zijn die de gevoeligheid voor een hartaanval - waar je meestal geen weet van hebt - in werking zet. Maar aderverkalking is niet de enige verklaring voor het lichamelijke effect van emoties op ons hart en onze bloedvaten.

Wat gebeurt er in het lichaam?

Een emotie lijkt een pure gevoelskwestie te zijn, maar iedere emotie gaat gepaard met aantoonbaar lichamelijke effecten. Afhankelijk van de gebeurtenis, de soort emotie en de hevigheid ervan, veroorzaakt een sterke emotie een plotselinge stijging in de bloeddruk, een versnelling van de hartslag, een versnelde stolling van het bloed, hartritmestoornissen, een samentrekking van de bloedvaten of een ontstekingsreactie. Of alles tegelijk…

Ook zorgt woede of schrik, of een andere heftige negatieve emotie, voor de aanmaak van veel stresshormonen (met name cortisol), die een zware belasting zijn voor het hart en voor de slagaderen - zeker op plekken waar veel aderverkalking zit.

Woede verdubbelt risico infarct

Alweer even geleden (midden jaren ´90) vond een inmiddels beroemd geworden studie plaats aan de medische faculteit van de Universiteit van Harvard. Onderzoekers interviewden 1.623 mensen die een hartaanval hadden gehad en ontdekten dat een groot aantal mensen twee uur vóór die hartaanval een woedeaanval hadden doorgemaakt. Volgens de onderzoekers verdubbelt een woedeaanval het risico van een hartaanval.

Gebroken hart of hartverlamming

Een gebroken hart – door een niet-beantwoorde, verloren of gestorven liefde – kan zo heftig zijn dat de lichamelijke verschijnselen lijken op die van een hartinfarct: pijn op de borst, vocht in de longen, ademnood en hartfalen. Het is dus geen hartinfarct, maar wat gebeurt er wel?

Het hart wordt - bij ieder slechtnieuwsbericht, maar zéker wanneer ons leven of de liefde in het spel is - overspoeld met adrenaline (catecholamines). Wat er daarna precies gebeurt in het hart is niet bekend. Sommige wetenschappers zeggen dat de catecholamines krampen in de kransslagaders veroorzaken.

Een andere mogelijkheid is dat de hormonen een vergiftigend effect hebben op de hartspier en deze verlammen. Ook is er een theorie dat de stoffen zorgen voor de instroom van veel calcium in de spiercellen, waardoor de pompwerking van het hart wordt verzwakt. Of het nu een hartkramp, een hartvergiftiging of een hartzwakte is: duidelijk is dat ‘een gebroken hart’ een zware belasting is voor het hart. Soortgelijke klachten als van een gebroken hart kunnen overigens ook optreden na een beroving, aanrijding of een surpriseparty (!). We spreken daarom wel van een ‘gebroken hartsyndroom’.

Hartaanval versus gebroken hart

Het grote verschil tussen het gebroken hartsyndroom en een´gewoon´ hartinfarct is dat bij de laatste altijd sprake is van vaatvernauwing. Die is ook terug te zien op een angiogram (een röntgenfoto van een bloedvat). Een tweede verschil is dat bij een hartinfarct meestal enzymen in het bloed worden gevonden, die duiden op een (permanente) beschadiging van de hartspier. Het hart herstelt zich bij het gebroken hartsyndroom bovendien weer vrij snel, terwijl na een hartinfarct het herstel maanden duurt en er vaak blijvende schade is.

Hoewel een gebroken hartsyndroom dus geen hartinfarct is, geeft het syndroom wel een zes maal grotere kans op een daadwerkelijk infarct.

Mensen die rouwen om het verlies van een geliefde hebben een zes maal grotere kans op een hartinfarct.

Acute depressie

Dat chronische depressie en hart- en vaatziekten samenhangen, is inmiddels wel aangetoond. Maar ook een kortdurende, acute depressie blijkt een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Het geeft namelijk biologische reacties in het lichaam als een verslechterde werking van het endotheel (binnenbekleding van hart en bloedvaten), het vrijkomen van cytokines (ontstekingseiwitten) en een sterkere bloedstolling. Al deze verschijnselen verhogen de kans op een acute hartziekte.

Naar schatting is 20 tot 40% van alle plotselinge dodelijke hartstilstanden voorafgegaan door een hevig emotioneel stressmoment.

Positieve emoties geven hartbescherming!

Dat negatieve emoties het risico van hart- en vaatziekten verhogen, moge duidelijk zijn. Maar gelukkig is ook het tegenovergestelde waar: positieve emoties verlagen datzelfde risico! In 2009 werd er een Canadees onderzoek afgerond waarbij tien jaar lang het effect van positieve emoties op hart- en vaatziekten is onderzocht. Daaruit bleek dat het versterken van positieve gevoelens 22% verlaging geeft van de kans op een hartziekte!

Bij preventie van hart- en vaatziekten zou dus niet alleen aandacht moeten bestaan voor het verlagen van risicofactoren, maar ook voor het verhógen van beschermende factoren.

Schouderklopjes geven bloeddrukverlaging

Complimenten blijken meetbaar te werken bij patiënten met vaataandoeningen. Dat bleek uit een promotieonderzoek van Bema Sol-de Rijk aan de Universiteit van Utrecht. Ze liet een groep risicopatiënten begeleiden door gespecialiseerde verpleegkundigen. De groep kreeg complimentjes en steun bij het veranderen van het leef- en eetpatroon. Na enige tijd daalde hun bloeddruk en cholesterolgehalte aantoonbaar t.o.v. de controlegroep.