Acupunctuur krijgt steeds meer serieuze belangstelling. Zowel van patiënten die vaker zoeken naar alternatieven voor medische behandelingen, als vanuit de medische wereld zelf. Zo zijn er inmiddels ook veel reguliere artsen met een specialisatie in de acupunctuur.
Vooral als methode voor pijnbestrijding wint acupunctuur aan terrein. Maar er zijn veel meer mogelijke toepassingen, waaronder ook hart- en vaatziekten. Hoe groot is het effect van acupunctuur daar en hoe hard zijn de cijfers?
Acupunctuur is een eeuwenoude behandeling die afkomstig is uit de traditionele Chinese geneeskunde. Deze traditionele geneeskunde kent verschillende methoden, zoals kruiden, massage en meditatie, die vaak ook tegelijk worden ingezet, en die alle gebaseerd zijn op dezelfde filosofie. Om te begrijpen wat acupunctuur doet, moeten we daarom ook iets weten van die filosofie. In het kort is die als volgt: ieder mens krijgt bij zijn geboorte een bepaalde hoeveelheid energie mee, die nodig is om te kunnen leven en actief te zijn.
Deze levensenergie (chi genaamd) stroomt door het lichaam langs kanalen, die meridianen worden genoemd. Als de levensenergie vrij door alle meridianen kan stromen, dan zijn we gezond; als er blokkades ontstaan (door lichamelijke of geestelijke oorzaken) dan kan de energie niet meer vrij stromen en ontstaan er ziektes omdat er een teveel of juist een tekort aan energie is. Om te kunnen genezen, moeten de blokkades worden opgeheven, zodat de energie weer vrij kan stromen en tekorten worden aangevuld en overschotten verdwijnen. Het zelfhelend vermogen van het lichaam kan dan weer zijn werk doen.
Bij acupunctuur wordt de energiehuishouding gestimuleerd door het prikken met naalden op bepaalde punten op de huid. Acupunctuur betekent ook letterlijk: prikken (punctuur) met een naald (acu). De acupunctuurpunten staan allemaal met bepaalde organen en lichaamsdelen in verbinding. Afhankelijk van de diagnose van de plaats van de blokkade wordt bepaald waar in het lichaam geprikt moet worden.
Uit een onderzoek aan de universiteit van Californië bleek duidelijk dat acupunctuurpunten een hogere concentratie hebben van het neurotransmitter noradrenaline. Ook een andere neurotransmitter - stikstofmonoxide (NO) - bleek de afgifte van noradrenaline in acupunctuurpunten te kunnen bevorderen. Het is het eerste biochemische onderzoek dat zo diep ingaat op de aanwezigheid van neurotransmitters in acupunctuurpunten. De studie is van groot belang voor een beter begrip van wat er gebeurt bij het prikken van naalden in acupunctuurpunten.
Chen JJ, Ibe 80, MB Sx. Nitric oxide modulation ot norepinephrine production in acupuncture points. Lite Science, 2006 jul 13.
Maar hoe zit het nu met hart- en vaatziekten? Het lastige is dat de traditionele Chinese geneeskunde eigenlijk geen ziekte-indeling heeft zoals wij die kennen. Hart- en vaatziekten, dat is in feite een westerse diagnose. De oosterse diagnose is per individu verschillend en de voorgestelde behandeling dus ook. De klacht is immers minder interessant dan de oorzaak (de energieblokkade). Het gaat bij acupunctuur dus niet om het bestrijden van de symptomen (de aderverkalking bijvoorbeeld of de hoge bloeddruk), maar om de balans in het gehele lichaam te herstellen en om het zelfhelend vermogen van het lichaam weer vrij baan te geven. Maar laten we toch een poging wagen te kijken naar het effect van acupunctuur op hart- en vaatziekten, opgesplitst in twee belangrijke thema's op dat terrein: preventie en behandeling.
Er zijn verschillende factoren die de kans op een hartaanval of beroerte sterk vergroten, de zogenaamde risicofactoren. En juist op dat terrein kan acupunctuur effect hebben.
Zo heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een lijst uitgebracht met meer dan vijftig aandoeningen waarvoor acupunctuur een goede indicatie kan zijn. Voor wat betreft risicofactoren voor hart- en vaatziekten zijn dat de volgende:
Algemeen geldt acupunctuur dus als een goede ondersteunende behandeling bij het verlagen van risicofactoren voor hart- en vaatziekten zoals roken, overgewicht en stress. Toch blijft het lastig om harde gegevens over dat effect van acupunctuur te kunnen vinden. Tegenover onderzoeken die melden dat acupunctuur een gunstig effect heeft op stoppen met roken, staan evenveel onderzoeken die dat effect in twijfel trekken. Dat wil zeggen: effect op de korte termijn is er inderdaad, maar op de lange termijn is er evenveel terugval als bij andere methoden. Hetzelfde geldt voor afvallen en stress.
Acupuncturist Koos Ligthart legt uit hoe hij te werk gaat, bijvoorbeeld bij een anti-rookbehandeling: "Acupunctuur gaat uit van het yin-yang principe. Yin staat voor koude en yang voor warmte. Roken geeft hitte aan het lichaam. Daardoor ontstaat er een disbalans. De hitte kan overslaan naar de organen (bijvoorbeeld de lever). daardoor kan er stress en agressie ontstaan; agressie is de energie van de lever (en vandaar dat alcohol vaak samengaat met agressie). Als acupuncturist wil je de balans in het lichaam herstellen, en dat doe je door in dit geval een koelende behandeling te geven, zodat het lichaam meer yin energie krijgt. De naalden worden daarom gezet in rustgevende en koelende punten, waardoor ook het hart minder wordt opgejaagd."
Naast bewegen en gezond eten wordt ook vaak medicatie toegepast om de bloeddruk te verlagen. Het zou prettig zijn als acupunctuur daarvoor een vervanging zou kunnen zijn. Verschillende studies laten zien dat de bloeddruk inderdaad werd verlaagd, maar andere zagen dat effect niet of nauwelijks. En tot nog toe zijn de studies hoe dan ook te klein van omvang of te geringe kwaliteit.
Enkele pilotstudies (eerste verkenningen) geven aan dat met moderne acupunctuurtechnieken (zoals FES: functionele elektrostimulatie) het herstel proces na een beroerte bespoedigd kan worden. De behandeling richt zich op het stimuleren van de spieren en op het beïnvloeden van hersengolven. Uit meta-analyses blijkt dat FES effectief is bij het versterken van de spieren.
Verschillende onderzoeken wijzen in de richting van een mogelijk positief effect van acupunctuur op hartritmestoornissen. Het stimuleren van acupunctuurpunten kan de hartfrequentie reguleren.
Uit een onderzoek onder 168 patiënten met angina pectoris bleek dat een behandeling met acupunctuur levensverlengend was, en bovendien kosteneffectief ten opzichte van de reguliere methoden. Het onderzoek omvatte echter ook andere behandelmethoden die tegelijk werden ingezet (zoals stressmanagement, acupressuur en leefstijladviezen), wat de meetbaarheid van het directe effect van acupunctuur bemoeilijkt.
Angina Pectoris is een hevige pijn in de borststreek die gepaard gaat met een gevoel van verstikking en doodsangst. Meestal te wijten aan een belemmering van de bloedtoevoer zodat het hart onvoldoende zuurstof ontvangt.
Veel mensen die opgenomen worden met een dreigend infarct (hartverlamming) of angina pectoris, zijn vaak zeer gespannen. Uit studies is gebleken dat die spanning zeer negatief uitwerkt bij deze patiënten en dat de kans op meer hartbeschadigingen toeneemt.
Op dit moment vindt daarom een voorstudie plaats naar stressreductie met acupunctuur bij hartpatiënten plaats. Als de resultaten positief zijn, komt er een daadwerkelijk onderzoek op dit gebied.
Vooralsnog lijken de mogelijkheden van acupunctuur vooral te liggen op het gebied van de preventie van hart- en vaatziekten, door de ondersteuning die acupunctuur kan bieden bij stressvermindering, stoppen met roken en afvallen.
Mogelijk kan acupunctuur ook effectief worden toegepast in de behandeling van verschillende hart- en vaatziekten, zoals hoge bloeddruk, hartritmestoornissen, angina pectoris of voor een sneller herstel na een beroerte. Voor meer zekerheid over het directe effect van acupunctuur op dat gebied, zal echter veel meer wetenschappelijk onderzoek nodig zijn.
Over het algemeen vergoeden de meeste ziektekostenverzekeraars 10 behandelingen. Informeer vooraf bij uw verzekeraar naar de voorwaarden.
De Nederlandse Vereniging van Acupuncturisten (NVA) is de koepelorganisatie van acupuncturisten in Nederland. Voor meer info: www.acupunctuur.nl of (033) 461 61 41.
Voor reguliere artsen die acupunctuur toepassen kunt u terecht bij de Nederlandse Artsen Acupunctuur Vereniging (NAAV). Voor meer info: www.acupunctuur.com of (030) 252 40 06.
Voor een acupuncturist bij u in de buurt kunt u contact opnemen met een van deze twee beroepsorganisaties.
Er is in de wetenschappelijke literatuur veel bewijs te vinden voor de biologische werkzaamheid van acupunctuur: het bestaan van acupunctuurpunten is bewezen, en ook bij hersenonderzoek is het effect zichtbaar gemaakt.
Voor wat betreft het directe effect op diverse ziektebeelden is er nog te weinig bewijs om de tegenstanders te overtuigen. Zelfs op het gebied van pijnbestrijding, waar acupunctuur vrij onomstreden is, wijzen de 'antikwakzalvers' erop dat het effect niet komt door acupunctuur zelf, maar door de verwachting dat het helpt: het zou "tussen de oren" zitten. En er zijn inderdaad onderzoeken gedaan die aantoonden dat een behandeling met nepnaalden (placebo) hetzelfde effect had als een echte behandeling. Bovendien, zo zeggen de tegenstanders, gaat pijn ook altijd vanzelf over en is pijn een subjectieve, nauwelijks objectief te meten klacht.
Toch komen er steeds meer bewijzen dat acupunctuur sterker werkt dan het placebo-effect alleen kan verklaren. En acupunctuur werkt ook in de diergeneeskunde en bij kinderen, die niet of minder gevoelig zijn voor het placebo-effect.
Dat acupunctuur veilig is, is wetenschappelijk goed gedocumenteerd. Er zijn weinig echte contra-indicaties te noemen. Wel is het bij specifieke situaties of klachten aanbevolen bepaalde punten niet of minder intensief te prikken, zoals bijvoorbeeld bij zwangerschap.
Met dank aan: David Kopsky, arts en secretaris Stichting /OCOB en Koos Ligthart, acupuncturist en aangesloten bij de NVA en Johanna Biemens. voorlichter bij deze vereniging.