In de praktijk biedt muziektherapie vooral bij de ver­mindering van stress en pijn goede mogelijkheden. Stress wordt de laatste jaren steeds duidelijker gezien als een rechtstreekse risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat muziektherapie met name mogelijkheden biedt voor de verlichting van pijn- en spanningsklachten rondom (hart) operaties.

Uit onderzoek blijken de volgende effecten van muziektherapie, het:

• Verlaagt de bloeddruk
• Verlaagt de hartslagfrequentie
• Verlaagt de ademhalingsfrequentie
• Vermindert zuurstofbehoefte van het hart
• Vermindert spierspanning
• Verlaagt stresshormoon cortiscol
• Verbetert algeheel welbevinden
• Reduceert angst
• Werkt ontspannend
• Verhoogt de pijndrempel

De onderzoeken vonden met name plaats bij hartope­raties of het katheteriseren van hart- en vaatpatiënten. Daarbij is aangetoond dat muziektherapie gunstig is voor het verminderen van pre- en postoperatieve spanningen en pijn en een duidelijk positief effect heeft op de snelheid van herstel. Muziektherapie kan daarom effectief worden toegepast bij de revalidatie van hart- en vaatpatiënten.

Anti-stressmiddel

Stress is een fysiologische staat die tegenovergesteld is aan ont­spanning: verhoogde bloeddruk, hartslag, ademhaling, spierspan­ning, aanmaak stresshormonen etc. Bij hartpatiënten is gevonden dat muziektherapie de bloeddruk, hartslag en spierspanning verlaagt, de ademhaling rustiger maakt en hartcomplicaties reduceert. Muziektherapie zorgt bovendien voor het verlagen van het gehalte aan stresshormonen.

Veel hartpatiënten ervaren stress rondom een inwendige medische ingreep als katheteriseren, bypass, dotteren en openhart operaties. Stresshormonen werken echter belemmerend op het herstel. Muziektherapie kan dus een bijdrage leveren aan het verlagen van de stress en zo aan een beter herstel.

In Nederland is een aantal projecten voor hart- en vaatpatiënten gestart waarbij muziektherapie een belangrijke rol speelt. We noemen hier drie sprekende voorbeelden:

1. Voor afasiepatiënten

Bij Revalidatie Friesland heeft men een bijzondere vorm van muziektherapie voor afasiepatiënten ontwikkeld: SMTA (Speech-Music Therapy for Aphasia). Afasie is een taalstoornis die ontstaat door een hersenbeschadiging (zoals vaak na een herseninfarct of hersenbloeding). Bij SMTA gaat het om een combinatiebehandeling van logopedie en muziektherapie.

Het doel is het vloeiend spreken weer op gang te brengen en zoveel mogelijk terug te krijgen. Deze vorm van muziektherapie vindt inmiddels ook navolging op andere plaatsen in Nederland.

"We laten mensen met spraakmoeilijkheden na een cva (beroerte) soms oude bekende liedjes zingen. Vaak is dat een goed begin, omdat het bij liedjes gaat om 'geautomatiseerde taal'; dat komt vaak het eerste terug. Daarna gaan we een zinnetje als 'mag ik een kop koffie' zingen, vervolgens die zin ritmisch spreken, waarna we overgaan naar gewoon spreken.

Het aanleren van het bespelen van een instrument kan onderdeel zijn bij revalidatie wanneer er motorisch functieverlies is. Dat is vaak effectiever en leuker dan alleen fysieke oefeningen.

Ook verwerking van emoties kan een doelstelling zijn. Muziek kan emoties losmaken, herinneringen bovenbrengen. Daarnaast bieden we nieuwe muziek aan, zonder emotionele herinnering. Daarvan kunnen genieten kan een succeservaring opleveren en zo bijdragen aan herstel."

Saskia Hoogendam, muziektherapeute De Hoogstraat, Utrecht.

(Voor meer info: www.revalidatie-friesland.nl)

2. Doormaken en verwerken van ziekte

In het UMC Utrecht gaat men ervan uit dat muziektherapie een belangrijke rol kan spelen bij het doormaken en verwerken van een ziekte en het (her)vinden van de innerlijke balans. In het UMC Utrecht is muziektherapie daarom opgenomen in het psychosociale zorg aanbod voor alle patiënten. Indicaties voor muziektherapie in dit ziekenhuis kunnen zijn:

• Symptoombestrijding zoals pijn, vermoeidheid, misselijkheid, benauwdheid en slaapproblemen.

• Voorbereiding op een intensieve medische behandeling, als een zware hartoperatie. Emotionele instabiliteit zoals moeite met het verwerken van emoties rondom ziek zijn en de gevolgen daarvan.

3. Gezonde Verbeelding bij Hartoperaties

In het Diakonessenziekenhuis in Utrecht werkt men sinds kort met een bijzondere vorm van muziektherapie: ontspannings- en visualisatietherapie voor patiënten die een openhartoperatie moeten ondergaan.

Muziek speelt in dit geval een ondersteunende rol bij de oefeningen.

In het Diakonessenziekenhuis bestond al langere tijd de behoefte iets te doen voor patiënten die een zware hartoperatie moeten ondergaan. Zo'n grote operatie roept altijd veel spanning op, zeker omdat er ook een bepaald risico aan verbonden is. Uitgebreide voorlichting nam wel iets van de spanning weg, maar volgens cardiologen en psychologen onvoldoende. Men wist dat in het buitenland positieve ervaringen waren opgedaan met ontspanningsoefeningen voorafgaand aan een operatie. In samenwerking met het Van Praag Instituut heeft het Diakonessenhuis vervolgens een zogenoemd pilot onderzoek (haalbaarheidsonderzoek) gedaan onder hartpatiënten.

Het onderzoek onder hartpatiënten

Een groep van bijna 50 deelnemers kreeg enkele weken voorafgaand aan de operatie een cd mee getiteld: Gezonde Verbeelding bij Hartoperaties, en kon zich zo thuis voorbereiden op de operatie. Bijna alle patiënten die meededen aan het onderzoek waren tevreden tot zeer tevreden over de geleverde zorg. Luisteren naar een cd met visualisatieoefeningen bleek een effectieve manier om angst voor een operatie te verminderen. In onderzoek uit het buitenland is aangetoond dat minder angst en stress rondom een operatie leidt tot een sneller herstel. Dit is in het voordeel van de patiënt én van het ziekenhuis. Uit onderzoek is namelijk ook gebleken dat het gebruik van visualisatieoefeningen leidt tot een korter verblijf in het ziekenhuis en daarmee tot flinke kostenbe­sparingen.

De combinatie van voorlichting en visualisatieoefe­ningen voor patiënten die wachten op een openhart­operatie bleek haalbaar en effectief. Sinds november vorig jaar krijgen daarom alle patiënten in het Diakonessenziekenhuis ter voorbereiding op hartoperaties de cd mee naar huis. Andere ziekenhuizen hebben inmiddels serieuze belangstelling getoond.

"Wat vooral positief werkt is dat mensen leren zelf iets aan hun spanningen te doen. Zij kunnen ook beter focussen waardoor de angst voor de operatie afneemt. Fysiologisch zit de winst vooral in de afname van stress. Stress heeft fysiologische gevolgen die een voorspoedig herstel in de weg staan. Door afname van stress nemen de kansen op een optimaal herstel toe."

Martine Busch, directeur Van Praag Instituut

Conclusie

Muziektherapie wordt - net als visualisatietherapie - in Nederland nog niet op grote schaal pre- en post-operatief toegepast. Gezien het overvloedige bewijs voor de positieve effecten op het welbevinden en het herstel van de patiënt is dit jammer. Bovendien gaat het om een eenvoudige en kostenbesparende therapie. Hopelijk komt daar, door het succes van bovenstaande initiatieven, de komende jaren verandering in.

Advies

Als u hart- of vaatpatiënt bent en u staat voor een ingrijpende medische behandeling, vraag dan naar de mogelijkheden van muziektherapie. U kunt natuurlijk hoe dan ook altijd uw eigen favoriete muziek meenemen naar het ziekenhuis. Ook kunt u de cd Gezonde Verbeelding bij Hartoperaties gebruiken bij de voorbereiding op uw opname. Deze is uitgegeven bij Elsevier in de serie Gezonde Verbeelding (kijk op www.gezondeverbeelding.nl of bel: 0621 89 1506).

Meer informatie?

Voor meer informatie over muziektherapie kunt u terecht bij de Nederlandse Vereniging voor Muziektherapie, telefoon: 030 280 0432 (www.nvvmt.nl). Als u een therapeut bij u in de buurt zoekt, kunt u terecht bij de Federatie Vaktherapeutische Beroepen, telefoon: 030 280 0432 (www.vaktherapie.nl).