Focussen op je hart, ademen door je hart en hartgevoel? Het klinkt misschien wat zweverig, maar deze drie stappen vormen de basis van een nieuwe methode tegen hart- en vaatziekten: hartcoherentie. Een coherent hart betekent niet meer en niet minder dan dat er harmonie is tussen hoofd en hart. En dat is dé manier om stressgevoelens de baas te blijven. En zoals u weet is stress een grote risicofactor voor hart- en vaatziekten. Misschien nog wel veel groter dan we denken.
Dachten we lange tijd dat alle lichamelijke reacties gestuurd worden vanuit het brein, onze hersenen dus, tegenwoordig komt er steeds meer bewijs dat het hart de centrale factor is. Het hart reageert veel eerder op gebeurtenissen om ons heen, dan onze hersenen. Of, anders gesteld: emoties zijn veel krachtiger en sneller dan gedachten!
Een Amerikaanse cardioloog, Andrew Armour, ontdekte begin jaren negentig dat het hart over een eigen neuraal netwerk beschikt: het hartbrein. Weliswaar is dit een klein brein, maar toch bleek dit hartbrein veel meer informatie naar het grote brein te sturen dan andersom.
Op grond van de informatie van het hartbrein worden in de hersenen allerlei biochemische en elektrische reacties in gang gezet: de bloeddruk, de ademhaling en de aanmaak van stresshormonen bijvoorbeeld.
Kortom, in tegenstelling tot wat we vaak denken, namelijk dat onze hersenen alles controleren, ligt de werkelijke basis veel dieper: in ons hart.
Maar hoe gaat de informatie van het hartbrein naar het emotionele brein? Uit onderzoek is gebleken dat de communicatie tussen hart en hersenen verloopt via de variatie van het hartritme. Het hart klopt namelijk niet helemaal regelmatig: er zitten verschillen tussen de intervallen van de hartslagen. En dat is maar goed ook. Een volledig regelmatige hartslag wijst namelijk op het niet goed functioneren van het hart, wat kan duiden op of leiden tot ziekte. Een zekere mate van variabiliteit is dus gezond. En die variabiliteit hangt weer samen met de ademhaling. Wanneer de ademhaling zich verdiept en langzamer wordt, sturen zenuwen een boodschap naar het hart. Het gevolg is dat de hartslag daalt. Een diepe rustige ademhaling heeft dus effect op de hartslag en ook op de hartslagvariabiliteit. Een gezond hart vertoont veel variatie in hartslag en ritme: het laat zien dat het hart zich soepel aanpast aan veranderende behoeften.
Het is goed om te weten hoe het werkt, maar het is natuurlijk beter om te weten wat je ermee kan! Ofwel: is het hartritme en de variabiliteit ook te beïnvloeden? Zodat je via die weg ook allerlei biochemische reacties in het lichaam kunt sturen? Het goede nieuws is: ja, dat kan. Natuurlijk, uw hart slaat ook als u daar niet bij stilstaat. En zelfs als u zou willen, kunt u niet beslissen om helemaal op te houden met ademen. Daarom noemen we hartslag, ademhaling, bloeddruk etc. 'autonome' functies. Toch is het mogelijk ze te veranderen: door anders te gaan ademhalen en zelfs door anders te gaan denken of - en dat is het belangrijkste - anders te voelen.
En daarmee zijn we beland bij een nieuwe methode die de laatste tijd veel opzien baart als het gaat om stressreductie: hartcoherentie.
Hartcoherentie is gebaseerd op de biofeedback: het inzicht dat we ons autonome zenuwstelsel tot op zekere hoogte gericht kunnen beïnvloeden.
Gebleken is namelijk dat het bewust veranderen van onze emotionele gesteldheid een gunstige invloed heeft op de wisselwerking tussen hart en hersenen. Anders gezegd: wanneer mensen oprechte positieve gevoelens ervaren, wordt het hartritme coherent, wat samengaat met reductie van stresshormonen en verlaging van de bloeddruk.
In een onderzoek in 2003 werden 28 mannen en vrouwen met een hoge bloeddruk verdeeld over twee groepen. Een groep kreeg een hartcoherentie training, de andere was de controlegroep.
Na drie maanden was de bovendruk bij de hartcoherentie groep met 10,6 gedaald (controlegroep 3,7) en de onderdruk met 6,3 (controlegroep 3,9). De 10,6 daling kan succesvol worden genoemd: het resultaat in bloeddrukverlaging is vergelijkbaar met die bij 20 kilo gewichtsverlies, en twee keer zoveel als kan worden verwacht bij een zoutloos dieet of een bewegingsprogramma!
Om het hartritme bewust te beïnvloeden, is het dus belangrijk positieve emoties op te roepen. En dat is precies waar hartcoherentie om draait: het herbeleven van positieve emoties. Dat is niet hetzelfde als positief denken (wat in het hoofd gebeurt), maar positief voélen. Hier zijn verschillende technieken voor, maar om u een voorbeeld te geven vindt u in het kader hieronder een basisoefening die veel wordt gebruikt.
Er bestaat een computerprogramma waarmee het hartritme kan worden gemeten en meteen gevisualiseerd wordt: HeartMath. De software is ontwikkeld door het gelijknamige instituut, het HeartMath instituut in de VS, dat al jaren onderzoek doet naar de hartslag en de gevolgen hiervan voor de gezondheid. Dit instituut staat aan de basis van de hartcoherentie methode en heeft ook enkele technieken daarvoor ontwikkeld (waaronder de basisoefening). In Nederland worden diverse zorgverleners (van huisartsen en psychiaters tot fysiotherapeuten) momenteel getraind in het gebruik van deze biofeedbackmethode.
In divers onderzoek is aangetoond dat hartcoherentie samengaat met een verlaging van de bloeddruk en het cortisolniveau (een stresshormoon), en met een stijging van DHEA (een vitaliteithormoon). Recent onderzoek van het UWV in het kader van een re-integratietraject toonde aan dat de HeartMath methode effectief is bij stressreductie.
En in het kader van een medisch onderzoek worden in de Isala Kliniek in Zwolle hartpatiënten die op een bypass wachten, momenteel getraind in de HeartMath methode. Men onderzoekt het effect ervan op hartritmestoornissen die bij 30% van deze patiënten voorkomen.
Het is eigenlijk heel eenvoudig: er wordt een klipje aan je oor of vinger verbonden, en die meet de hartslag en de variabiliteit. Op een computerscherm zie je direct het verloop daarvan. Ook kun je meteen zien wat het effect is van rustig ademhalen en het oproepen van positieve emoties. De hartcoherentie therapeuten en artsen maken gebruik van de HeartMath software, maar in principe kan het ook zonder deze digitale techniek. Maar zeker in het begin is het heel stimulerend om te zien dat de oefeningen (zoals hartfocus, hartademhaling en hartgevoel) meteen op een grafiekje in een mooi hartritme zijn terug te zien.
Bij hartcoherentie werken de lichaamssystemen in hoge mate van efficiëntie en harmonie en worden natuurlijke herstelprocessen makkelijker gemaakt.
Er zijn momenteel in Nederland ongeveer 100 coaches gespecialiseerd in de HeartMath methode. Relatief zijn daaronder nog maar heel weinig artsen. U kunt bij Fonds voor het Hart terecht als u een arts of therapeut zoekt die getraind is in hartcoherentie.
Vijfentwintig jaar ervaring als bedrijfsarts heeft mij geleerd dat stress een belangrijke belemmerende factor is in het herstel van ziekte. Ongeveer 30-40% van mijn spreekuurcontacten bestaat uit cliënten met stressgerelateerde klachten. Het kunnen herkennen, beheersen en sturen van je eigen emoties is een heel belangrijk middel bij stressreductie. De Heartmath® methode is hierbij een krachtig hulpmiddel.
Irma Ritzen, bedrijfsarts bij Transform Stress
Hartcoherentie is een natuurlijke, effectieve methode voor stressreductie en zou daarom standaard in de nazorg van hart- en vaatpatiënten moeten worden aangeboden. Veel hart- en vaatpatiënten ervaren stress omdat ze bezorgd zijn voor de toekomst en bang zijn voor een herhaling van een infarct bijvoorbeeld. En die stress is een belemmering voor herstel.
Daarnaast is hartcoherentie een goede methode om de kans op hart- en vaatziekten te verkleinen voor iedereen die last heeft van een hoge bloeddruk, hartritmestoornissen of andere stress gerelateerde klachten.
"Het is jammer dat de meeste artsen nog zo weinig doen met de kennis die er is over hartritmevariabiliteit, terwijl het toch enorm in ontwikkeling is. Patiënten willen er iets mee, maar lopen daar dan tegenaan. Reguliere bloeddrukverlagers worden wel geaccepteerd en gezonde, niet -schadelijke alternatieven als HeartMath, niet. Dat is meten met twee maten en dat is jammer."
Hans Erdbrink, arts bij een praktijk voor integratieve geneeskunde.