Nederlandse cardioloog Angela Maas pleit al meer dan 25 jaar voor meer erkenning voor ‘vrouwencardiologie’, maar pas
recent begint haar boodschap eindelijk gehoor te krijgen. Haar boek, Handboek voor Gynaecardiologie (2011) raakt
langzaam verspreid door de beroepsgroep.

Maar het boek is niet alleen belangrijk voor artsen en behandelaars. Ook vrouwelijke (hart)patiënten moeten
weten dat hartklachten bij vrouwen anders zijn. Er zijn mensen die denken dat hart- en vaatziekten een typische
mannenaandoening zijn. Maar er gaan meer vrouwen aan dood dan mannen – bij vrouwen is het wereldwijd
zelfs doodsoorzaak nummer één. Toch komen vrouwen niet snel op het idee dat hun klachten misschien door een
slecht functionerend hart worden veroorzaakt. Vrouwen hebben namelijk minder vaak die typische ‘acute, heftige
pijn op de borst’ die we vaak in films zien. In plaats daarvan worden ze kortademig, duizelig en raken ze
oververmoeid. Daarnaast ontwikkelen vrouwen eerder slaapproblemen of hartkloppingen. Het is belangrijk dat
vrouwen leren die klachten te herkennen en zich tijdig naar een arts begeven.

Helaas is het nog steeds soms zo dat artsen de vrouwelijke hartpatiënt niet serieus nemen. ‘Het zit vast tussen uw
oren’, zijn dan veel gehoorde reacties. Maar vrouwelijke hartpatiënten hebben geen klassieke, mannelijke
hartinfarcten, met de daarbij behorende symptomen. Dat zijn geen ‘vage hartklachten’ of ‘rare infarcten’, het zijn
typisch vrouwelijke infarcten met bijbehorende klachten. Dat deze symptomen niet serieus worden genomen, is
zeer onaangenaam voor de patiënten. Maar belangrijker is nog dat hierdoor hartinfarcten worden gemist en niet
goed worden behandeld. Dat kan dodelijke gevolgen hebben.

Een hartinfarct bij vrouwen uit zich anders dan bij mannen, omdat er een andere oorzaak aan ten grondslag ligt. Bij vrouwen ontstaan meer spasmen en verkrampingen in de hartspier. Daardoor hebben ze een golvend klachtenpatroon met pijn op hun borst en luchttekort. Er zijn ook verschillen zichtbaar op hun hartfilmpje. De standaard-hartfilmpjes (ECG) zijn gebaseerd op de mannelijke norm en dus minder geschikt  om vrouwenklachten mee te duiden. De vorm van de borstkas van vrouwen is bovendien anders en er zit borstweefsel in de weg. Dat geeft een vertekend beeld.
Daar moet een arts rekening mee leren houden als hij of zij zo’n hartfilmpje bekijkt. Soms is het ook nodig om een andere onderzoeksmethode te gebruiken bij vrouwen dan bij mannen. De pijn kan bij vrouwen ook doortrekken naar hun bovenbuik, oksel, kaak en het gebied tussen hun schouderbladen. Dat zijn dus veel meer plekken dan alleen de arm, zoals we bij mannen kennen.
Ook slagaderverkalking ontwikkelt zich bij vrouwen anders dan bij mannen. Van mannen kennen we de ‘propjes’ die een slagader blokkeren. Die ophopingen (ook wel plaque genoemd) zien er bij vrouwen anders uit. Bij hen zijn de  kransslagaders rond het hart over een grotere lengte vernauwd en hebben de kleinere adertjes rond het hart ook vernauwingen.

We denken in eerste instantie bij een hartpatiënt nog steeds aan een man van middelbare leeftijd. Terwijl sinds 1984 meer vrouwen dan mannen hieraan doodgaan. Hart- en vaatziekten hebben zich dus, net als de vrouwen zelf, geëmancipeerd. In zekere zin hebben vrouwen een inhaalslag gemaakt, want ze zijn ongezonder gaan leven.
Maar hartklachten kunnen ook ontstaan als gevolg van een moeilijke zwangerschap. Vrouwen die tijdens hun zwangerschap een hoge bloeddruk of diabetes hadden, lopen daarna een hoger risico op hartproblemen. Hoewel we de klachten van vrouwen decennialang niet goed begrepen, is er nu eindelijk een kantelpunt bereikt.
Had een vrouw onbeduidende klachten, dan werd dat voorheen snel toegeschreven aan de menopauze of stress.
Maar vrouwen doen zichzelf tekort als zij tegen een arts zeggen: ´Ik heb gewoon veel stress.’ Durf door te vragen en durf te vragen naar een controle op hartproblemen.

In het verleden is uit onderzoek gebleken dat vrouwen met hartklachten langer moeten wachten voordat ze terecht kunnen bij cardiologen die extra aandacht voor en verstand hebben van het vrouwenhart. De wachttijden kunnen oplopen tot een jaar. Daarom is het belangrijk dat er meer aandacht komt voor het vrouwenhart onder cardiologen en huisartsen. Sinds 2003 is er in Nederland in Nijmegen een vrouwencardiologiespreekuur. Dat is een doorslaand succes. De selectie-eisen moesten zelfs worden aangescherpt, want ‘lange wachtlijsten zijn onacceptabel’.
Alleen vrouwen met hele specifieke klachten worden nog toegelaten.

Het is dus belangrijk dat vrouwen leren te omschrijven waar ze last van hebben en wat ze willen. Een arts heeft weinig tijd, dus snel ter zake komen mag best. Verder raden artsen vrouwen aan om hun klachten niet te interpreteren, maar slechts te rapporteren. Door zelf  een oorzaak te zoeken, leiden zij de artsen soms af van de hartklachten. Daardoor worden  hartklachten gezien als psychisch leiden of stress. Ook kunnen vrouwen er best op staan serieus genomen te worden. Dat kan bijvoorbeeld door te vragen waar de benauwdheid en de hartkloppingen die ze voelen vandaan kunnen komen en of er iets aan te doen is. Een arts kan bijvoorbeeld de bloeddruk meten of de hoogte van het cholesterol laten testen. Als een arts niet aanbiedt die testen te doen, kan de patiënte vragen waarom die niet worden gedaan. Het kan gebeuren dat er geen verklaring voor de klachten is te vinden. Maar een arts moet natuurlijk wel grondig gezocht hebben om alle mogelijke oorzaken af te strepen.

Uit een onderzoek van het Erasmus UMC in Rotterdam blijkt dat veel meer vrouwen dan mannen rondlopen met sporen van een oud, nooit opgemerkt hartinfarct. Meer dan de helft van hartinfarcten bij vrouwen wordt niet opgemerkt, terwijl dat bij mannen slechts een derde is. Maar ook voor vrouwen is het belangrijk geen kostbare tijd te verliezen als zij een hartinfarct hebben. Als een man pijn op de borst heeft, bellen we meteen de ambulance. Maar wanneer vrouwen zich kortademig voelen of oververmoeid, typische klachten bij een vrouwelijk hartinfarct, denken we vaak dat het aan hen ligt, dat het wel niks ernstigs zal zijn. Daardoor komen vrouwen met een hartinfarct gemiddeld dertig minuten tot enkele uren later het ziekenhuis binnen dan mannen. Door ook alert te zijn op een hartinfarct bij vrouwen kunnen we dus hun leven redden.

Uit onderzoek blijkt dat mannen gemiddeld tussen hun 45ste en hun 55ste een infarct krijgen. Vrouwen zijn daar later  mee, gemiddeld vanaf hun 55ste. Maar omdat artsen worden opgeleid in de traditionele (mannelijke) geneeskunde  weten ze dit vaak niet. Die tijdelijke bescherming tegen hartinfarcten komt door de aanwezigheid van oestrogene hormonen. Dat houdt de vaatveroudering tegen, een van de oorzaken van hart- en vaatziekten. Na de overgang maken vrouwen een inhaalslag. Ze krijgen meer infarcten, beroertes en hartfalen. Dat komt onder andere doordat de productie
van oestrogene hormonen afneemt. Daar hebben hun hart en bloedvaten onder te lijden. Mannen kennen die bescherming niet omdat ze hun leven lang nauwelijks oestrogenen aanmaken. Hun hart gaat daarom al slijtage vertonen rond hun vijftigste.
Ook hartfalen is bij mannen veel beter onderzocht dan bij vrouwen. Omdat mannen er meestal eerder mee te maken krijgen, gaat er meer aandacht en onderzoeksgeld naartoe. Bij studies naar hartmedicijnen zijn vrouwen in de minderheid en dat kan vervelende gevolgen hebben.
Berucht is het voorbeeld van digoxine, een middel dat de pompkracht van het hart verbetert en een rustige hartslag
stimuleert. Gemiddeld over alle proefpersonen werkt dat middel goed. Pas later keek men naar het specifieke effect op vrouwen en bleek dat zij door het middel juist een hogere kans op overlijden hadden.

Het is dus voor vrouwen ook heel belangrijk om gezond te leven, om op die manier hartproblemen te voorkomen.
Artsen raden aan om te stoppen met roken, wekelijks minstens 150 minuten matig intensief te bewegen, om af te vallen bij overgewicht, voldoende te ontspannen en een gebalanceerd voedselpatroon aan te houden.